Uit mijn praktijk
Artikel voor Haptonomisch Contact nr. 4 December 2020
ERIC ELBERS
Echt?
De mimespeler. Wie kent hem nog van vroeger op televisie of op het plein in de binnenstad? Zijn wit geschminkte gezicht, ‘t kostuum met nèt te korte pijpen en zijn witte handschoentjes? Je kon wel drie keer kijken en toch werd je gefopt. Je zou toch zweren dat er echt een winkelruit van de ene naar de andere kant van de straat werd vervoerd? Je bent niet de enige, die bij de neus wordt genomen. Passanten houden hun pas in, het publiek verzamelt zich in bewondering om de ijverige kunstenaar. Het is niet echt. Slechts door zijn bewegingen zien we dat het gaat om een ruit, een doosje met een konijn of een smeltend ijsje. Zelfs wanneer we beseffen dat we toeschouwer zijn van iets dat niet echt bestaat blijven we er geboeid naar kijken.
De Amerikaanse sociaal-psycholoog Karl Weick introduceert in 1969 zijn ‘enactment theorie’. Als we praten over bedrijven doen we zo’n beetje hetzelfde als de mimespeler: we brengen het bedrijf tot leven door er menselijke eigenschappen aan toe te kennen. Reificatie heet dat. Niemand kijkt er gek van op als je zegt: ‘de Belastingdienst schreef me een brief’ of ‘Feijenoord heeft dit weekend weer gewonnen’. Sterker nog, zegt Weick, als we eenmaal met z’n allen zo’n organisatie hebben gecreëerd is er nog maar weinig verschil tussen onze creatie en de werkelijkheid. We weten precies wat een organisatie wil, wat er mag en wat er hoort.
Sinds een jaar of twintig werk ik als bedrijfskundige en haptonoom bij allerlei bedrijven. Met mijn oude vriend Ted Troost was ik onlangs te gast bij een grote organisatie in het zuiden van het land. Een leuk, enthousiast team had ons uitgenodigd om die dag met ze op te trekken om met elkaar te werken aan samenwerking, vertrouwen en vitaliteit. Ze legden zelf het verband tussen een gebeurtenis en een lichamelijke reactie. Schrikken van een knal, genieten van het zonnetje of getroffen worden door een mooie foto. We nodigden mensen uit om zich te laten aanraken op de bank, die we voor de gelegenheid hadden meegenomen. Al snel ontstond er een flinke rij: dit voelde goed en iedereen wilde dit ervaren! Echter, de volgende dag, terug op kantoor ontstond er bij de koffiemachine commotie: je laat je toch niet aanraken op je werk? Wie had dit verzonnen? Mocht dit eigenlijk wel? Het bleek besmettelijk: ook anderen begonnen te twijfelen en iets wat gisteren nog goed voelde werd vandaag een probleem.
Een paar weken later waren we er opnieuw en de stemming was duidelijk veranderd: we voelden een pijnlijke afstand en ongemak. Tot één van de deelnemers in tranen uitbarstte. Ze maakte excuses en zei zich te schamen voor haar gedrag en dat van haar team. Hoe fijn was het niet geweest om elkaar aan te raken en echt verbinding te voelen? Zij besefte zich opeens dat ze was gaan geloven in hun eigen creatie. Dankzij deze ervaring, sloot ze af, nam ze zich voor om voortaan naar haar lijf te luisteren.